Bugun talabalar hayotiga ijtimoiy tarmoqlar bir qancha yengilliklar, imkoniyatlar berishi bilan birga ularni zararlarini ham unutmaslik kerak. Nega talaba-o‘quvchilarda bugunda eslab qolishda muammolar, xotira pastligi bilan bog’liq muammolar ko‘p uchramoqda? Buning asosiy sababi TikTokdagi qisqa videolarning miyaga ta’siri ekanligi aniqlandi.
Xitoy olimlari ularning zararli ekanligini aniqlashdi.
– TikTok miya faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. U xotirani pasaytiradi va hissiy beqarorlikka olib keladi. Xitoy olimlari bong urib, aynan shularni aytishmoqda. Nima uchun Osmon osti mamlakati professorlari o‘zlari ixtiro qilgan ilovadan juda g‘azablanishdi?
NeuroImage jurnalida chop etilgan ma’lumotlarga ko‘ra, juda ko‘p Shorts, ya’ni qisqa videolarni ko‘rish turli xil psixologik kasalliklarga olib kelishi mumkin.
TikTokdagi qisqa videolarning miyaga ta’siri
Xitoylik olimlar 17-30 yoshdagi 111 talaba ustida tadqiqot o‘tkazdilar. Unda ishtirok etgan har bir kishi muntazam ravishda qisqa videolarni chop etadigan ilovalardan foydalanadi.
Magnit-rezonans tomografiya (MRT) skanerlari ularning orbitofrontal korteksida va serebellumda kulrang moddalarning ko‘payishini ko‘rsatdi. Bular qaror qabul qilish va hissiyotlarni tartibga solish uchun mas’ul bo‘lgan a’zolardir.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, qisqa videolarni ko‘p ko‘rish uyqu buzilishi, xotira yo‘qolishi va hissiy beqarorlikka olib kelishi mumkin.
Qozog‘istonda ham doimiy ravishda ijtimoiy tarmoqlarni ko‘zdan kechiradiganlar ko‘p. TikTok va Instagram, xususan, bolalar va yoshlar orasida juda mashhur platformalarga aylandi. TikTokni 18 yoshdan oshgan deyarli barcha o’zbekistonliklar mobil telefonlariga yuklab olgan. Bu mamlakatdagi kattalarning 70 foizi ushbu ilovadan foydalanishini bildiradi. .
TikTok, Instagram va YouTube kabi platformalardagi qisqa videolar bolalarga qanday ta’sir qilishini aniqlash uchun aholi bilan suhbatlashdik.
Samarqandlik Nodira Amirovaning aytishicha, o‘g‘li telefonga qaram bo‘lgan. U ekranga shunchalik berilib ketganki, onasining gaplariga quloq solmaganga o‘xshaydi.
Nodira Amirova
— Qizim o‘quvchisi. U ko‘p vaqtini TikTok va Instagramda o‘tkazadi. U shunchaki darsiga e’tibor bermadi. Agar men unga topshiriq bersam, uni vaqtida bajarmasdi. Vaziyat shu darajaga yetdiki, u telefondan boshini ham ko‘tara olmadi. “ Men buni o‘ynayotgan edim. Men buni ko‘rib turgandim» kabi ko‘plab agressiyalar paydo bo‘ldi, — deydi u.
Biroq, aytishicha, bu muammo hal qilingan. U o‘g‘lining smartfoniga bolalarni nazorat qilish dasturini o‘rnatgan. Shuningdek, uning video platformalarda o‘tkazgan vaqtini va telefoniga yuklab olgan ilovalarini doimiy ravishda kuzatib boradi.
Lekin hamma ham o‘z farzandlarini shunday boshqaravermaydi.
Muhammadali Urolov:
— “Testga tayyorgarlik ko‘rishdan oldin TikTok va Instagramda 10 soatdan ko‘proq vaqtimni o‘tkazardim. Men qaram bo‘ldim. Endi kunimning yarmidan ko‘pi kurslar va darslarga o‘tadi. Men TikTok ga ko‘pi bilan 4-5 soat vaqt sarflayman. Biroq, TikTokga qaramlik dam olish vaqtida ko‘proq avjiga chiqadi. Ba’zida darslarimni unutib qo‘yadigan paytlarim bo‘ladi” — deydi u.
Maktab o‘qituvchilari ham so‘nggi yillarda bolalar psixologiyasi va his-tuyg‘ulari tez-tez o‘zgarib borayotganini aytishadi. Maktabda dars berib kelayotgan o‘quvchilar fikr-mulohazalari asosida o‘z dars uslublarini tez-tez yangilab boradi.
Telefon bolalarning hissiy va psixologik holatiga kuchli ta’sir qiladi. Hozirgi bolalar osongina hayajonlanishlari, jahl qilishlari va yig‘lashlari mumkin. Buni psixologlar ham tasdiqlaydi. Bola oldida telefonni ko‘p ushlab turmaslik kerakligini aytadi. Chunki ota-onasining doimiy ravishda smartfoniga tikilib turishini ko‘rgan bola katta bo‘lganida ham xuddi shunday xatti-harakatni takrorlashi mumkin.
Talaba-yoshlarning har 3 tasidan 2 tasi telefonga qaram hisoblanadi. Ularning o ‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga yetishishlarida mobil telefonga tobelik katta to ‘siq bo‘lishi isbotlangan. Me ‘yoridan ortiq foydalanish ko ‘pincha ruhiy va salomatlikka ham katta ta’sir ko ‘rsatadi.
– Ko‘pincha bu yoshlarning sabr-toqatini yo‘qotishiga sabab bo‘ladi. Axir Instagram va TikTokda qisqa videolar e’lon qilinadi. Siz o‘qigan 150-200 sahifali kitobni 1-2 daqiqaga sig‘diradi. Talabalar bunga o‘rganib qolgan. Shu sababli ularning chidamliligi pasayadi. Psixologik o‘zgarishlar bo‘ladi.
Eslatib o‘tamiz, bir qator qo‘shni davlatlar TikTokdan foydalanishni taqiqlagan. Yaqinda qirg‘izistonlik deputatlar tarmoqni blokdan chiqarishni taklif qilmoqda.