Alisher Navoiy – bu shunchaki shoir emas, u – so’zning sultoni, dilning tarjimoni, qalbning me’mori. U o’zbek tilini olamga tanitgan, so’z san’atini yuksak cho’qqilarga olib chiqqan, inson qalbiga mehr va adolat urug’ini sepgan buyuk zot.
Alisher Navoiy – oʻzbek adabiyotining buyuk siymosi, milliy gʻururimiz timsoli. Uning asarlari asrlar osha avloddan-avlodga oʻtib, maʼnaviy merosimizning bebaho qismiga aylangan. Biroq, savol tugʻiladi: Navoiyni bugungi yoshlar qanday qabul qilmoqda? Uning asarlari zamonaviy hayotga qanchalik mos?
Ayni savol bilan adabiyotni sevuvchi talaba yoshlar fikrlarini o’rgandik. Bildirilgan mulohazalar asosida
Navoiy merosini oʻrganish va targʻib qilishda yangicha yondashuv zarur ekan degan fikrga keldik.
An’anaviy uslublar bilan cheklanib qolish, Navoiy ijodini yoshlar uchun qiziqarsiz va eskirgan qilib koʻrsatishi mumkin. Shuning uchun, adabiyotshunoslar, pedagoglar va madaniyat arboblari Navoiy asarlarini zamonaviy talqin etish, ularning bugungi kundagi ahamiyatini ochib berish yoʻlida izlanishlarini yanada ko’paytirish lozim.
Navoiyni qachon tushunamiz?
Navoiy asarlarining tili koʻpchilik yoshlar uchun murakkablik qilishi mumkin. Shuning uchun, ularni soddalashtirilgan tilda, izohlar bilan nashr etish, zamonaviy lugʻatlar yaratish zarur.
Navoiy ijodini targʻib qilishda faqatgina an’anaviy usullardan foydalanish yetarli emas. Zamonaviy texnologiyalardan (ijtimoiy tarmoqlar, mobil ilovalar, veb-saytlar) foydalanish, Navoiy asarlari asosida interaktiv oʻyinlar yaratish maqsadga muvofiq.
Navoiy asarlaridagi gʻoyalar (insonparvarlik, adolat, bilimga intilish) bugungi kunda ham oʻz ahamiyatini yoʻqotmagan. Shuning uchun, ularni zamonaviy kontekstda talqin etish, yoshlarning ongiga singdirish lozim.
Navoiy ijodini o’rganishning muhimligi
Navoiy ijodi shunday bilim xazinasiki, undaki muhim mavzular bugunda dolzarb hisoblanadi. Xususan, Navoiy asarlaridagi gender masalalari, ekologik qarashlar, siyosiy gʻoyalar kabi mavzular katta qiziqish bilan o’rganilmoqda, eʼtibor kuchaymoqda. Bu esa, Navoiy merosining naqadar boy va koʻp qirrali ekanligini koʻrsatadi.
Ekologiya mavzusi Navoiy talqinida
Alisher Navoiy asarlarida tabiatga, atrof-muhitga bo’lgan e’tibor yaqqol sezilib turadi. Bu qarashlar zamonaviy ekologik muammolar nuqtayi nazaridan o’ta dolzarb bo’lib, kelajak avlod uchun ibrat bo’lishga loyiq.
Tabiatni ulug’lash va unga mehr: Navoiy asarlarida tabiat manzaralari go’zal va hayotiy tasvirlangan. Bog’lar, gullar, daraxtlar, tog’lar, daryolar shoirning ilhom manbai bo’lib xizmat qilgan. Bu esa, tabiatni qadrlash va unga mehr qo’yishga undaydi.
Misol: “Hayrat ul-abror” dostonida Navoiy bog’lar va gulzorlarni jannatga qiyoslaydi, ularning inson ruhiyatiga ijobiy ta’sirini ta’kidlaydi.
Tabiat resurslaridan oqilona foydalanish: Navoiy o’z asarlarida yer, suv, o’simliklar va hayvonot dunyosiga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo’lishga chaqiradi. Tabiat resurslaridan oqilona foydalanish, ularni isrof qilmaslik va kelajak avlodlar uchun saqlab qolish g’oyasini ilgari suradi.
Misol: “Lison ut-tayr” dostonida Sulaymon payg’ambarning tabiatga bo’lgan munosabati orqali tabiat resurslaridan oqilona foydalanishning muhimligi ko’rsatiladi.
Atrof-muhitni ifloslantirmaslik: Navoiy asarlarida atrof-muhitning tozaligini saqlash, uni ifloslantirmaslik g’oyasi mavjud. Shaharsozlik, obodonlashtirish va kanalizatsiya tizimlariga bo’lgan e’tibor, toza muhitni yaratishga qaratilgan.
Misol: Navoiyning Samarqand va Hirot shaharlarini obodonlashtirishga qo’shgan hissasi, kanalizatsiya tizimlarini yaxshilashga bo’lgan e’tibori atrof-muhitni toza saqlashga qaratilgan edi.
Hayvonlarga rahm-shafqat ko’rsatish: Navoiy hayvonlarga nisbatan rahm-shafqatli bo’lishga, ularga zarar yetkazmaslikka chaqiradi. Hayvonlarni ovlash, qiynoqqa solish va noqonuniy ravishda ulardan foydalanish qoralanadi.
Misol: “Farhod va Shirin” dostonida Farhodning otini qadrlashi, unga mehr ko’rsatishi hayvonlarga bo’lgan hurmatni ifodalaydi.
Navoiyning ekologik qarashlari bugungi kunda global ekologik muammolar (iqlim o’zgarishi, suv tanqisligi, biologik xilma-xillikning yo’qolishi) fonida yanada ahamiyatliroq bo’lib bormoqda. Navoiy merosini o’rganish va uning g’oyalarini targ’ib qilish yosh avlodni ekologik ongini shakllantirish, ularni tabiatga nisbatan mas’uliyatli bo’lishga undashga yordam beradi.
Alisher Navoiy nafaqat buyuk shoir va mutafakkir, balki tabiatga muhabbatli, atrof-muhitni asrashga intilgan inson sifatida ham biz uchun ibratdir. Uning asarlaridagi ekologik qarashlar zamonaviy ekologik muammolarni hal qilishda bizga yo’l ko’rsatuvchi mayoq bo’lishi mumkin.
Navoiy merosini oʻrganish va targʻib qilishda zamonaviy talablarga javob beradigan, yangicha uslublarni qoʻllash zarur. Bu borada quyidagi aniq takliflarni ilgari surish mumkin:
Navoiy asarlarini barchasini raqamlashtirish, matnlarni tahlil qilish, qiyoslash, izohlash imkonini beradigan elektron baza yaratish zarur. Bu baza ilmiy tadqiqotlar uchun qulay manba boʻlishi bilan birga, keng jamoatchilik uchun ham ochiq boʻlishi lozim.
Mobil ilovalar ishlab chiqish. Navoiy asarlari matnlari, tarjimalari, izohlari, audio va video materiallari jamlangan mobil ilovalar yaratish. Bu ilovalar Navoiy merosini istalgan vaqtda va istalgan joyda oʻrganish imkonini beradi.
Virtual muzey tashkil etish;
Navoiy hayoti va ijodiga oid eksponatlar, qoʻlyozmalar, arxiv materiallari, suratlar, audiovideo yozuvlar joylangan virtual muzey yaratish. Bu muzey dunyoning istalgan nuqtasidan Navoiy merosi bilan tanishish imkonini beradi.
Onlayn platformalar yaratish;
Navoiy ijodini oʻrganish, muhokama qilish, baholash imkonini beradigan onlayn platformalar, forumlar, vebinarlar tashkil etish. Bu platformalar adabiyotshunoslar, tilshunoslar, tarixchilar, oʻqituvchilar, talabalar va Navoiy ijodiga qiziquvchilar uchun muloqot maydoniga aylanishi mumkin.
Navoiy gʻazallari asosida qoʻshiqlar, kliplarni ko’paytirish;
Zamonaviy musiqiy uslublardan foydalangan holda Navoiy gʻazallariga ohang yaratish, bu qoʻshiqlarni yoshlar orasida ommalashtirish maqsadga muvofiq. Kliplarda Navoiy asarlaridagi syujetlar, qahramonlar aks ettirilishi mumkin.
Navoiy asarlari asosida kompyuter oʻyinlari yaratish;
Navoiy hayoti, ijodi va asarlaridagi syujetlar asosida turli janrdagi kompyuter oʻyinlari (sarguzasht, strategiya, rolli oʻyin) yaratish mumkin. Bu oʻyinlar yoshlar uchun Navoiy merosini qiziqarli tarzda oʻrganishga yordam beradi.
Navoiy obrazi tushirilgan mahsulotlar ishlab chiqarish;
Navoiy obrazi, gʻazallaridan iqtiboslar tushirilgan futbolkalar, krujkalar, ruchkalar, daftar va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish. Bu mahsulotlar Navoiy merosini targʻib qilishga xizmat qiladi.
Darsliklar va oʻquv qoʻllanmalarini yangilash;
Navoiy hayoti, ijodi va asarlari oʻqitiladigan darsliklar va oʻquv qoʻllanmalarini yangilash, ularni zamonaviy talablarga moslashtirish zarur.
Ushbu takliflarni amalga oshirish orqali Navoiy merosini zamonaviylashtirish, uni yosh avlodga yaqinlashtirish va qiziqarli qilish mumkin.
Xulosa:
Alisher Navoiy merosini asrab-avaylash, oʻrganish va targʻib qilish – har birimizning burchimiz.
Ammo, bu ishni zamonaviy talablarga mos ravishda, yangicha uslublar bilan amalga oshirish zarur. Shundagina, Navoiy asarlari yoshlar uchun qiziqarli va foydali boʻlib qolaveradi.
Eng asosiysi, Navoiyni faqatgina yubileylarda eslash emas, balki uning asarlarini kundalik hayotimizga tatbiq etish, undagi ibratlardan saboq olish kerak.