Kunduzgi, sirtqi yoki kechki ta’limda vaqtingiz va sharoitingizdan kelib chiqqan holda tahsil olishingiz mumkin. Lekin, imkoniyatlar va diplom jihatdan qaysi biri kuchliroq? Ayniqsa, so‘nggi yillarda sirtqi va kunduzgi ta’lim shakllari o‘rtasidagi farq tobora dolzarb mavzuga aylanmoqda. Soddaroq qilib aytganda, bu shakllarning kuchli va zaif tomonlarini ko‘rib chiqmasdan, «qaysi biri yaxshiroq?» degan savolga javob topish qiyin. Keling, masalaga ilmiy va hayotiy misollar asosida yondashamiz.
Kunduzgi ta’lim: An’anaviy kuch
Kunduzgi ta’lim – bu auditoriyadagi jonli muloqot, bevosita ustozdan o‘rganish, jamoada ishlash va darsdan tashqari faoliyatlarda qatnashish imkoniyatini beradi. Ko‘plab psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, odamlar bilimni eng yaxshi darajada jonli muloqot orqali o‘zlashtiradi. Xususan, Vygotskiyning “yaqin rivojlanish zonasi” nazariyasiga ko‘ra, inson eng yaxshi o‘rganishni boshqalarning yordami bilan amalga oshiradi.
Kunduzgi ta’lim, ayniqsa, ilk bosqich talabalari uchun mos: ular hali mustaqil ta’lim olishga to‘liq tayyor bo‘lmagan bo‘lishi mumkin. Shu bois ko‘plab sohalarda, ayniqsa tibbiyot, muhandislik yoki pedagogikada, kunduzgi ta’lim eng maqbul variant hisoblanadi.
Sirtqi ta’lim: Moslashuvchanlik kuchi
Sirtqi ta’lim esa boshqa bir kuchga ega: mustaqillik. Bu shaklda o‘qiyotgan talabalar ko‘pincha ishlaydi, oilaviy mas’uliyatlari bor yoki boshqa sharoitlar sababli kunduzgi o‘qishga kira olmaydi. Ular vaqtni boshqarishni, mustaqil o‘rganishni va hayotni o‘qish bilan uyg‘unlashtirishni o‘rganadilar. Bugungi global ish bozori esa aynan shunday shaxsiy moslashuvchanlik ko‘nikmalariga (soft skills) ega mutaxassislarni qadrlaydi.
Yana bir jihati — raqamli savodxonlik. Sirtqi ta’limda ko‘proq onlayn platformalar, virtual darslar, mustaqil topshiriqlar orqali o‘rganish talab qilinadi. Bu esa raqamli texnologiyalarni faol qo‘llash ko‘nikmasini shakllantiradi.
Aslida, «kuchli» yoki «kuchsiz» ta’lim shakli yo‘q. Har bir insonning hayotiy vaziyati, maqsadi va o‘rganish uslubi boshqacha. Kimdir ertalabdan kechgacha universitetga borib o‘qib, ustozlardan ilhom oladi. Kimdir esa ertasiga ishga ketishi kerak bo‘lgan bo‘lsa-da, kechasi kompyuter oldida dars tayyorlaydi. Muhimi — o‘rganishga bo‘lgan izchil intilish.
Qonuniy jihatdan-chi: diplomlar kuchi tengmi?
O‘zbekiston Respublikasi «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni (2020-yilgi yangi tahrir) hamda Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining normativ-huquqiy hujjatlariga ko‘ra, kunduzgi, sirtqi va kechki shakldagi ta’limlar teng huquqqa ega. Bu nimani anglatadi?
Har qanday ta’lim shaklini tugatgan talaba davlat namunasidagi diplom oladi. Ya’ni, kunduzgi yoki sirtqi o‘qiganligingiz diplomda ko‘rsatilmaydi.
Ishga joylashish yoki magistraturaga kirishda ta’lim shakli bo‘yicha cheklovlar yo‘q — asosiy mezon bu sizning bilim va ko‘nikmalaringiz.
Har ikki shaklda ham talabalar davlat stipendiyasiga (agar grant asosida o‘qiyotgan bo‘lsa), talaba imtiyozlariga ega bo‘lishi mumkin, ammo sirtqi ta’limda bu ba’zida cheklangan bo‘ladi (masalan, yotoqxona yoki stipendiya masalasida).
Tartib va vaqt jihatidan farq
Kunduzgi ta’limda o‘quv jarayoni to‘liq haftalik dars jadvali asosida tashkil etiladi: ma’ruzalar, amaliy mashg‘ulotlar, seminarlar.
Sirtqi ta’limda esa o‘quv yili davomida faqat belgilangan sessiyalarda universitetga borish kerak bo‘ladi (odatda 2-3 marotaba), qolgan vaqt esa mustaqil ta’limga qaratiladi.
Sirtqi ta’lim ko‘proq ikkinchi oliy ma’lumot olish, ish bilan birga o‘qish yoki boshqa majburiyatlarga ega bo‘lgan fuqarolar uchun mo‘ljallangan.
Qaysi birini tanlagan yaxshi?
Aslida, «kuchli» yoki «kuchsiz» ta’lim shakli yo‘q. Har bir insonning hayotiy vaziyati, maqsadi va o‘rganish uslubi boshqacha. Kimdir ertalabdan kechgacha universitetga borib o‘qib, ustozlardan ilhom oladi. Kimdir esa ertasiga ishga ketishi kerak bo‘lgan bo‘lsa-da, kechasi kompyuter oldida dars tayyorlaydi. Muhimi — o‘rganishga bo‘lgan izchil intilish.
Yakuniy fikr
O‘zbekiston ta’limi diversifikatsiyalashmoqda, bu esa talabalarga keng tanlov beradi. Eng muhimi, tanlagan yo‘lingizni ongli ravishda tanlang va undan maksimal darajada foydalaning. Zero, ta’lim kuchi faqat dars jadvalida emas — balki o‘zingizdagi o‘sish istagida yashaydi.
Qonuniy asos: Sirtqi va kunduzgi ta’lim teng huquqli
Zeboxon Avazbek qizi