Fake ma’lumotlar insoniyat tarixida uzoq vaqtdan beri mavjud bo‘lgan. Bugungi kunda internet eng mashhur axborot markaziga aylangan bo’lsa-da, fake ma’lumotni yaratish va tarqatish odatda ijtimoiy tarmoqlarda amalga oshiriladi. Bundan tashqari, ijtimoiy media saytlarida postni baham ko’rish, yoqtirish va kuzatish kabi ijtimoiy xususiyatlar ushbu platformalarni noto‘g‘ri ma’lumotlar uchun mukammal o‘choqqa aylantirdi. Fake axborot sifatida ko‘rsatilgan har qanday m’lumotlar insonlarni to‘g‘ri yo‘ldan ozdirish niyatida qilinadi.
Ijtimoiy tarmoqlarda fake ma’lumotlarga qarshi kurashish uchun birinchi qadam uni aniqlashdir. Bu qiyin ish, chunki fake ma’lumotlar ko‘pincha odamlarni chalg‘itish uchun ataylab to‘qib chiqariladi. Ko‘pgina tadqiqotchilar, fake ma’lumotni avtomatik ravishda aniqlash usullarini ishlab chiqishdi. Ko‘p hollarda matn xususiyatlarining o‘zi ma’umotlarning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligini aniqlash uchun yetarli belgilarni ta’minlamaydi. Kontekst, foydalanuvchi ishtiroki va ijtimoiy xatti-harakatlar kabi boshqa ma’lumotlar fake ma’lumotni aniqlash uchun asosiy signal bo‘lishi mumkin. Fake ma’lumotlarning salbiy ta’sirini yumshatish uchun davlat tashkilotlari ma’lumotni tekshirish va ularni aniqlash bilan shug‘ullanadigan fakt-chekerlar paydo bo‘ldi. Faktlarni tekshirish vositalarini amalga oshirish va jamiyatda qabul qilish uchun ishonchni shakllantirishda muhim ahamiyatga egadir.
Twitter kabi ijtimoiy media platformalari ma’lumot almashish va tarqatishning eng oson usullaridan biridir. Aslda, twitni o‘zi yaratish bilan solishtirganda, xabarni qayta yozish uchun juda kam xarajat qiladi. Ko‘pgina tadqiqotchilar, Twitter foydalanuvchilarining retvit qilish uchun asosiy motivlarini o‘rganishdi.
Foydalanuvchilarning o‘z hamjamiyatiga hissa qo‘shishning ijtimoiy motivatsiyasi uch o‘lchovdan iborat bular: egoistik, altruistik va o‘zaro munosabatda bo‘lgan retvitlash bilan bog‘liq.
Egoistik motivatsiya odamlarni o‘ziga yo‘naltirilgan shaxslar sifatida ko‘radi va ularning ijtimoiy xulq-atvori oxir-oqibat o‘ziga xizmat qiladi.
Aksincha, altruistik motivatsiya prosotsial xatti-harakatlarni boshqalarning farovonligi uchun chinakam tashvish va hamdardlik bilan bog‘laydi.
Boshqalar esa bu funksiyani onlayn hamjamiyatlarda asosiy interaktiv tamoyil deb bilishadi. Foydalanuvchilar ma’lumot almashishadi, chunki ular ishtirok etish va o‘zaro ta’sir qilish kabi o‘z jamoalarini ijobiy tarzda qurishiga ishonishadi.
Ijtimoiy tarmoqlarga o‘tish bilan fake newsning tarqalish dinamikasi kuchaydi. Har kim jurnalist bo‘lishi mumkin bo‘lsa, kontent deyarli cheksiz bo‘lib, ijtimoiy media tasmalarini yuzlab 24 soatlik yangiliklar sikllari bilan ta’minlashi mumkin bo‘lib qoldi. Mutaxassislar uchun fikr bo’limlari yoki maxsus dasturlar o‘rniga, ijtimoiy tarmoqlardagi sharhlar va faktlarni misol qilishadi. Ijtimoiy tarmoqlarda fake maʼlumotlar tarqalishiga qarshi kurashish uchun foydalanuvchilar oʻrtasida mediasavodxonlikni rivojlantirish, dezinformatsiyani aniqlash algoritmlarini takomillashtirish, fake maʼlumotlarni tarqatgan shaxslarga nisbatan qatʼiy javobgarlik choralarini joriy etish zarur.