Har yili butun dunyo bo‘ylab millionlab insonlar agressiyadan aziyat chekadi. Uning har tur ko‘rinishlari insonlarga jismoniy hamda ruhiy zarar yetkazadi.
Agressiya – bu og’zaki zo’ravonlikdan tortib jismoniy zo’ravonlikgacha bo’lgan turli shakllarda namoyon bo‘ladigan, murakkab xatti-harakatlardir. Bu inson tabiatining tabiiy qismidir, ammo zamonaviy jamiyatda tajovuz ko’pincha tushunish va nazoratni talab qiladigan salbiy hodisa sifatida qabul qilinadi.
Jamiyatda agressiyaning bir necha turlari keng tarqalgan bular:
1. Jismoniy tajovuz – urish yoki turtish kabi bevosita zo’ravonlik ko’rinishida namoyon bo’ladi;
2. Og’zaki tajovuz – og’zaki haqorat qilish, baqirish va tahdidlarni o’z ichiga oladi;
3. Psixologik tajovuz – manipulyatsiya, qo’rqitish yoki mensimaslikda o’zini namoyon qilishi mumkin.
Bu holatlar yoshlarning butun hayoti davomida salbiy ta’sir ko‘rsatib keladi. Agressiyani paydo qiluvchi turli xil tashqi omillar mavjud:
- Biologik omillar: Ba’zi tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, agressiya darajasi genetika va serotonin va dofamin kabi miya kimyoviy moddalari bilan bog’liq bo’lishi mumkin;
- Psixologik omillar: O’z-o’zini past baholash, depressiya yoki tashvish kabi shaxsiy holatlar agressiya xatti-harakatlarni keltirib chiqaradi;
- Ijtimoiy omillar: Agressiv xatti-harakatlarning rivojlanishida ijtimoiy muhit, jumladan, oiladagi tarbiya, madaniy me’yorlar va stress darajalari ham muhim rol o’ynaydi. Agressiv xatti-harakatlar modelining mavjudligi, masalan, oilada yoki ommaviy axborot vositalarida, uning ko’payishiga hissa qo’shishi mumkin.
Agressiya – chuqur tushunish va ogohlikni talab qiluvchi murakkab jarayon. Insonlar his-tuyg’ularini tan olish va tajovuzni boshqarish usullarini o’rganish orqali nafaqat hayoti sifatini, balki boshqalar bilan munosabatlarni ham yaxshilashi mumkin. Bu holatlar sizni faqatgina jismoniy emas balki, ruhan ham yemiradi. Shuning uchun agressiyani boshqarish va uni yengish uchun olimlar tomonidan quyidagi yechimlar taklif etilgan:
- O’z-o’zini anglash: Inson o’z his-tuyg’ularini va xatti-harakatlarning sabablarini tushunishi uni nazorat qilishni agressiyani yengishning birinchi qadamidir;
- Yengillik usullari: Meditatsiya, chuqur nafas olish va mashqlar stressni kamaytirishga va umumiy hissiy holatingizni yaxshilashga yordam beradi;
- Muloqot qobiliyatlari: O’z his-tuyg’ularingizni konstruktiv tarzda ifodalash va muammolaringizni muhokama qilish qobiliyati boshqalar bilan munosabatlaringizni sezilarli darajada yaxshilaydi;
- Yordam so’rash: Psixoterapiya va qo’llab-quvvatlash xizmati, agressiyani nazorat qilishda qiynalayotgan odamlar uchun foydali bo’ladi.
Siz o‘zingizda kechayotgan tashqi va ichki omillarga nisbatan jarayonni to‘liq nazorat qila olsangiz, o‘shanda sizda agressiya holatlari kuzatilmaydi. Insoniyat asrlar davomida ushbu holatlarni odatiy deya qabul qilgan ammo ilm-fan rivojlangani sari agressiyaning inson organizmi va psixologiyasi uchun yetarlicha zarari borligi aniqlandi. Shunday ekan bu holatdan o‘zingizni saqlashingiz va sog‘lom hayotni tanlashingiz tarafdorimiz!